Elke Brabander drie gezonde levensjaren erbij in 2030

Het Brabants Model Positieve Gezondheid is ontwikkeld door de provincie Noord-Brabant in samenwerking met onder andere Sjef Staps van het Louis Bolk Instituut. Het model zorgt dat er aan de voorkant van beleidsprocessen al ambtelijk wordt gesproken over gezondheidseffecten. Elles Breebaart, projectleider gezondheid bij de provincie Noord-Brabant, werkt aan de implementatie van het model binnen de provinciale organisatie: "We willen dat Brabanders meer jaren goede gezondheid ervaren."

Gezondheid is een thema dat steeds prominenter op de agenda staat van verschillende overheden, mede door het besef dat het zo’n sterke relatie heeft met andere beleidsterreinen. In Noord-Brabant ontstond vanuit een samenwerking tussen de provincie, grote steden, GGD'en en waterschappen de vraag: waar willen we samen op inzetten rond gezondheid? Aansluitend op een landelijke ambitie om gezonde levensjaren te bevorderen, is gezamenlijk gezocht naar een passende regionale invulling. Die werd gevonden in het streven naar drie extra gezond ervaren levensjaren voor iedere Brabander in 2030.

Geen wettelijke taak

"Die ambitie hebben we vastgelegd in ons Beleidskader Gezondheid uit 2021," vertelt Breebaart. "Maar dan komt de vraag: hoe geef je daar handen en voeten aan? Als provincie hebben we geen wettelijke taak rond gezondheid, maar gezondheid is wél belangrijk voor ons. Daarom kregen we de opdracht om met een klein team en beperkt budget toch die ambitie waar te maken.

"Dat was echt puzzelen. Niet door zelf projecten te gaan doen, was de gedachte. Maar wel door onze collega’s aan te spreken: hoe draag jij bij aan gezondheid?" Met die ambitie gaf de provincie Noord-Brabant opdracht tot het ontwikkelen van een model dat beleidsvoorstellen aan deze doelstelling koppelt. Het resultaat: het Brabants Model Positieve Gezondheid.

Naar de provinciale context

Het Brabants model is een aangevulde versie van het gesprekshulpmiddel dat Machteld Huber over Positieve Gezondheid ontwikkelde. Het Brabants model kent beleidsmatige items die passen bij de inzet van de provincie, die gescoord kunnen worden. Breebaart: "Het model van Huber is een sterk model, maar het mist de context van de provincie. Het model van Huber focust op het individu en is daarmee lastig te vertalen voor beleidsmedewerkers. Verdieping was dus nodig."

Sjef Staps, sinds kort met pensioen maar nog actief als adviseur gezonde leefomgeving, vult aan: "We hadden al een basis vanuit het eerder ontwikkelde Bolk-model positieve gezondheid en leefomgeving, op collectief niveau voor in de buurt, wijk of gemeente. We hebben toen een kader gemaakt op basis van provinciale uitvoeringsagenda’s, om zo vanuit elk beleidsdomein aan gezondheid te werken. Deze manier van denken, in combinatie met het model van Huber, waren de bouwstenen voor het nieuwe Brabants Model Positieve Gezondheid. In Brabant leeft de ambitie van extra gezonde levensjaren heel sterk, heb ik gemerkt."

Breebaart: "Ik merk dat ook. Het is een heldere ambitie, het opent het gesprek binnen de provincie heel duidelijk." Soms moet zij collega’s overtuigen dat ook zij kunnen bijdragen aan de gezondheid van inwoners. "Ze doen het impliciet al wel, maar het is niet vaak expliciet. Bijvoorbeeld bij mobiliteit merk ik dat collega’s druk zijn met onderwerpen als wandelen, fietsen en bereikbaarheid. Als je nou gezondheid centraal stelt, maak je dan een andere keuze in je beleid? Je kan bepaalde maatregelen anders framen, anders verwoorden. Het kan ook in kleine dingen zitten. Ik wil provinciebreed werken aan bewustzijn, ik wil ze inspireren."

Cultuur en sport

Breebaart deelt een ander voorbeeld: ‘’Een collega bij de provincie heeft recent een cultuurhistorisch pad gemaakt. Gedurende het traject kwam het besef dat een extra argument voor gebruik van het pad is dat het uitnodigt tot bewegen. En het is ook zingeving: stilstaan bij de geschiedenis en de plek. Nu gaan we samen nadenken: kunnen we het pad aantrekkelijker maken voor jongeren? De ogen van die collega gingen ineens open.’’

Staps: "Recent spraken we beleidsmedewerkers economie. Ze dachten dat ze maar zeer beperkt betrokken waren bij gezondheid. We spraken over de verbinding tussen economie en gezondheid. We kwamen op het Project Beethoven in Eindhoven dat bedoeld is om de snelle groei van Brainport Eindhoven te ondersteunen. Maar die groei heeft ook weer gevolgen voor het woningaanbod en zorgt voor druk op de zorg en het onderwijs. Het gebruik van het model stimuleert die brede gesprekken."

Verbreden of versnellen

Breebaart: "Het model is een geschikt dialooginstrument. Ik ga graag met collega’s van eenzelfde beleidsterrein in gesprek, dan kunnen ze later goed met elkaar doorpraten. De eiwittransitie is een goed voorbeeld. We staan aan de vooravond van die transitie. Het is zowel economie als gezondheid, vaak ingestoken vanuit producenten. Het gezondheidsperspectief verbreedt de kijk op het onderwerp, denk aan het stimuleren van vezelrijke voeding. Kunnen we het draagvlak voor deze transitie verhogen als we het gezondheidsaspect duidelijker meenemen en communiceren? Zo werkt het gezondheidsaspect ook vóór andere beleidsterreinen. Het kan het verbreden of versnellen."

Vroeg in het beleidsproces

Voor wie denkt dat het model, in de buitenste ring gekenmerkt door items als ’Economie’, ‘Wonen’ of ‘Veiligheid’, een beweging is richting een ‘verkokerde’ overheid heeft het mis. Het inzetten van het model als hulpmiddel bij brede besluitvorming zorgt juist voor een integrale aanpak, vroeg in het beleidsproces.

Breebaart: "We zetten het juist in voor gezamenlijkheid. We beginnen met een nieuw beleidsonderwerp, of bijvoorbeeld een subsidieregeling. Daarna bepalen we welke thema’s daar allemaal aan raken. Per thema is er in de bijlage van het model een lijst met 66 bijbehorende items toegevoegd. Zo zorgen we voor een integrale zienswijze op het onderwerp. Genoeg bewegen in Brabant gaat over sporten, maar zeker ook over mobiliteit en een aantrekkelijke woonomgeving."

Bestuurders in gesprek

Het model wordt niet alleen ingezet bij ambtelijke sessies en overleggen. Ook bestuurders gaan ermee aan de slag. Breebaart: "De gedeputeerde die over gezondheid gaat heeft gevraagd om ook met andere bestuurders via het model in gesprek te gaan. Bijvoorbeeld tijdens een sessie over de genoemde eiwitstrategie kunnen we goed laten zien hoe gezondheid op verschillende manieren kan bijdragen. Met het model gaan we het gesprek aan en laten we zo min mogelijk aspecten buiten beschouwing. Hetzelfde willen we doen voor de energiestrategie."

Staps: "De bestuurlijke context kan ook erg interessant zijn, omdat de belangen daar samenkomen. Naast beleidsonderwerpen liggen er mogelijkheden bij subsidies. Kan gezondheid sterker worden opgenomen in regelingen? Het model helpt om daar meer op te sturen."

Breder inzetten

Elles Breebaart en Sjef Staps gaan in de toekomst onderzoeken hoe ook andere provincies en gemeenten, binnen en buiten Noord-Brabant, het model kunnen gebruiken. Staps: "We weten nog niet wat de grootte is van de benodigde aanpassingen, maar ik ben daar erg benieuwd naar. De context van de provincie Groningen is anders dan die van Noord-Brabant. Het enthousiasme van de beleidsmedewerkers bij de modelsessies is genoeg reden om het te gaan onderzoeken."