Gezond binnenklimaat voorkomt ziektes

De Brabantse woningcorporatie Woonbedrijf heeft steeds meer aandacht voor het binnenklimaat van hun woningen, niet in de laatste plaats vanwege de gezondheid van zijn bewoners. Maud Staassen is specialist binnenklimaat bij de afdeling vastgoedbeheer. “Corporaties en bewoners zorgen samen voor fijne woningen. Wijzen naar de bewoner bij problemen is vaak te kort door de bocht.”

Soms begint een loopbaan met één prikkelende vraag. Tijdens een college bouwfysica op Avans Hogeschool in Tilburg vroeg een docent de zaal: “Wat is de hoogste kostenpost van een gebouw?” Het antwoord verraste Maud Staassen: de bewoner. Dat moment zette haar aan het denken. Staassen: “In de jaren ’80 kwam het fenomeen ‘sick building syndrome’ op, wat gaat over mensen die ziek worden door een gebouw. Aangezien mensen ongeveer 90 procent van hun tijd binnen doorbrengen, voelde ik me direct gemotiveerd om hier iets aan te doen.”

Richtlijnen in ontwikkeling

Staassen is specialist binnenklimaat bij Woonbedrijf, waar een gezonde woonomgeving een van de belangrijkste pijlers is. “We letten op drie factoren: invloeden van buiten zoals klimaatverandering, het veranderende gebruik van woningen door bewoners, en bouwkundige kenmerken. Vorig jaar heb ik de richtlijn vocht en schimmel afgerond en nu ben ik bezig met de implementatie. Ik werk ook aan een richtlijn voor hittestress, beleid voor binnenklimaat en een richtlijn geluidsoverlast. Ventilatie en luchtkwaliteit komen ook vaak terug in deze richtlijnen.”

Zwarte muren en plafonds

Hét moment om woningen gezond te maken is nieuwbouw, of anders bij renovatie. Een van de terugkerende uitdagingen is het omgaan met asbest. “We renoveren heel veel. De omgang met asbest nemen we heel serieus. Tegelijkertijd zijn vocht en schimmel een hardnekkig probleem. Soms zie ik op foto’s van woningen dat hele muren en plafonds zwart zijn. Ik ben een keer met een collega in een woning geweest die enorm stonk en zo zwart was van de schimmel, dat je er hoofdpijn van kreeg. We zijn toen met de bewoner in gesprek gegaan hoe we dit samen konden aanpakken.”

Groeiende bewustwording

De impact van vocht en schimmel op de gezondheid van bewoners is groot. Meldingen over gezondheid en leefbaarheid komen regelmatig binnen. “De bewustwording bij bewoners is gegroeid, door media-aandacht en groeiende algemene kennis. Toch weet nog lang niet iedereen hoe ongezond het echt is”, merkt Staassen op. Soms wordt schimmel pas gemeld als het probleem al ernstig is, omdat bewoners het zelf niet als urgent ervaren. Astma en luchtweginfecties, vooral bij kinderen, zijn veelvoorkomende gevolgen.”

Houd de hitte buiten

“Hittestress is een ander groeiend aandachtspunt. Gelukkig is hitte beter te voorspellen, bijvoorbeeld op basis van aanwezige zonwering, raamgrootte en de directe omgeving van de woning. We hebben 35.000 woningen op risicocategorie ingedeeld”, vertelt Staassen.

Veel woningen hebben geen koelmogelijkheden. “Vanuit Woonbedrijf zetten we in op passief koelen in plaats van airco’s plaatsen”, zegt Staassen. “Het motto zou wat mij betreft landelijk moeten zijn: houd de hitte buiten. Airco’s zijn niet duurzaam en verergeren het stedelijk hitte-effect. Het gebruik van zonwering heeft de voorkeur, maar een wooncomplex voorzien van zonneschermen is erg kostbaar. En daarna vraagt het onderhoud.”

Staassen kent twee gemeenten waar al subsidie bestaat voor zonwering en pleit voor verbreding van die regeling. “Gemeenten hebben steeds meer aandacht voor vergroening, wat een mooie methode is van passieve koeling. Tegen de gevel, op het dak, in tuinen en op straat. Parkjes in de buurt zijn ook belangrijk voor gezond wonen. Daar kun je schaduw vinden en mensen ontmoeten.”

Kwetsbare bewoners

“Voor kwetsbare bewoners hebben we extra aandacht, waaronder senioren. Zij kunnen uitdrogen, hebben kans op een hitteberoerte of ervaren meer problemen met hart- en vaatziekten. Ze zijn kwetsbaarder voor hitte.” Ook mensen met mentale problemen verdienen extra aandacht. “Ik was bij een bewoner met een oorlogstrauma. Ik zag iemand die aan het overleven was. Dan ben je met hele andere dingen bezig dan het binnenklimaat in je woning. In die gevallen is het belangrijk om samen met woonconsulenten te zoeken naar oplossingen die de woning weer leefbaar maken.”

“Ik vind het belangrijk dat beleidsmakers zich realiseren dat ze beleid maken voor mensen die soms in lastige omstandigheden leven en wonen, waar je je soms niks bij kunt voorstellen. Ze moeten wel weten waar ze het over hebben. Ik vind dat heel goed verwoord in het laatste boek van Tim ‘S Jongers: ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld’. Hij benadrukt daarin onder andere de waarde van ervaringskennis.”

Folders en vochtmeters

Bewustwording over vocht en schimmel creëren is essentieel. “We moedigen bewoners actief aan om melding te doen van problemen. Wij kijken dan eerst naar de bouwtechnische staat van de woning en daarna pas naar het gebruik. Denk aan het ventileren en verwarmen van de woning en vochtproductie.

“Om bewoners te ondersteunen, bieden we folders en vochtmeters aan in combinatie met een persoonlijk gesprek. Bij renovatie of nieuwbouw leggen we uit hoe je goed met je woning omgaat. Een energiecoach kan dan uitleg geven over het gebruik van de woning, en daarmee zorgen voor een gezond binnenklimaat. Zij kunnen ook andere signalen oppikken, bijvoorbeeld over hoe het met iemand in het algemeen gaat.”

Niet wijzen naar de bewoner

Staassen ergert zich in haar werkveld aan de term ‘bewonersgedrag’. “Het roept vaak verkeerde associaties op. Laten we die term niet meer gebruiken. Het klinkt alsof mensen zich verkeerd gedragen. Het klinkt beschuldigend en is te kort door de bocht,” vindt Staassen.

“In plaats daarvan spreken we liever over ‘gebruik van de woning’. Dat gaat over ventileren, verwarmen en andere aspecten van gezond wonen, zonder de negatieve lading. Binnen een werkgroep bij corporatievereniging Aedes die zich richt op vocht en schimmel, viel op dat bij sommige organisaties het omslagpunt van ‘bewonersgedrag’ naar ‘gebruik van de woning’ nog niet is bereikt.”

“We kunnen de cultuur veranderen door meer met bewoners samen op te pakken. Samen kunnen we ervoor zorgen dat mensen fijn en gezond kunnen wonen.” Staassen is specialist binnenklimaat, maar merkt dat dit onderwerp bij veel organisaties slechts een deeltijdtaak is. “Iemand van een andere organisatie zei: ik hoop dat wij ook een Maud krijgen. Het is echt een groot vraagstuk. Het verdient fulltime aandacht.”

Bekijk ook

Schimmelwoningen in Rotterdam

Toen Rotterdam in 2024 te maken kreeg met een heuse ‘schimmelcrisis’, zette de gemeente samen met woningcorporaties en huurdersorganisaties een nieuwe aanpak in.

Hittestress in Hardenberg

Het creëren van een klimaatbestendige leefomgeving is onderdeel van het landelijke doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn. In Hardenberg wordt hard gewerkt aan speeltuinen, veldjes en openbare ontmoetingsruimtes om hittestress tegen te gaan.

Elke Brabander drie gezonde levensjaren erbij in 2030

Het Brabants Model Positieve Gezondheid zorgt dat er aan de voorkant van beleidsprocessen al wordt gesproken over gezondheidseffecten. "We willen dat Brabanders meer jaren goede gezondheid ervaren."