Programma Trendbreuk tegen gezondheidsachterstanden in Zuid-Limburg

Zuid-Limburg kampt al jarenlang met een hardnekkige gezondheidsachterstand. Inwoners leven er gemiddeld korter en brengen minder jaren door in goede gezondheid. Programmamanager van Trendbreuk Marjon Hulst wil gezonde gewoonten normaliseren, van kinderopvang tot kantooromgeving: “Het mag niet uitmaken waar je wieg staat, waar je naar school gaat, werkt of ontspant.”

De gezondheidsachterstand begint vaak al vroeg in het leven, bijvoorbeeld door vroeggeboorte, overgewicht, leerachterstanden, armoede of stress bij ouders. Omdat deze omstandigheden zich van generatie op generatie herhalen, blijft de achterstand bestaan.

Gezond en kansrijk opgroeien

Met het programma Trendbreuk bundelen tal van partijen in Zuid-Limburg hun krachten. Samen streven ze ernaar om in 2030 een kwart van de gezondheidsachterstand ten opzichte van de rest van Nederland te hebben ingelopen.

Dat doen ze door meer kinderen gezond en kansrijk te laten opgroeien. Interventies die goed werken, zoals Gezonde School, Rookvrije Generatie of Nu Niet Zwanger, worden opgezet in heel Zuid-Limburg. Overal hetzelfde aanbod kunnen bieden is een belangrijk uitgangspunt van Trendbreuk.

Een programma van iedereen

Marjon Hulst is strategisch beleidsadviseur bij GGD Zuid-Limburg en programmamanager van Trendbreuk. Het programma is niet van de GGD, stelt ze: “Het programma is van iedereen. Van inwoners tot aan bijvoorbeeld onderwijsorganisaties en zelfs de afvalverwerker. Dat is juist de kracht.”

Hulst is vanaf het begin aangesloten bij Trendbreuk. “Ik wil iedereen enthousiast maken én houden. Samen werken aan een gezonde generatie. In 2030 willen we 25 procent van de gezondheidsachterstand inhalen ten opzichte van de rest van Nederland. Want we lopen helaas nog altijd achter in Zuid-Limburg.”

Langjarige aanpak

Een gewenste trendbreuk ontstaat niet binnen enkele jaren. In 2018 kwamen bestuurders van zestien gemeenten, de Provincie Limburg, MUMC+, GGD Zuid Limburg, welzijnswerk, onderwijs, kinderopvang en zorgverzekeraar CZ samen aan tafel. Zij vormden samen de eerste basis. Hulst: “We hebben vertrouwen in elkaar, en beseffen dat dit langjarig moet zijn. Binnen één bestuurstermijn van vier jaar red je het niet.”

“Langjarige inzet betekent dat je bestuurders nodig hebt die er echt voor opstaan. Onze huidige voorzitter is de wethouder die in 2018 al het meest ambitieus was. Hij blijft zijn collega-bestuurders aansporen om gecommitteerd te blijven.

“Als bestuurders wisselen, schuiven de nieuwkomers ook weer aan in de stuurgroep. Soms zijn er bestuurders binnen een gemeente die vragen hebben, dan komen we met plezier uitleg geven. Ik stel dan weleens persoonlijke vragen: Heb je een kind? Wat eten zij op school? Ik maak het dan persoonlijk. Gun je het je eigen kind? En alle andere kinderen in Zuid-Limburg? Dan breek je het gesprek open.”

Kansrijke start

Een eerste succes was het programma Kansrijke Start. Trendbreuk wilde graag de eerste coalitie zijn die hiermee aan de slag ging. “We hebben toen de GIDS-gelden gebundeld en ervoor gekozen om in alle zestien gemeenten hetzelfde te doen voor Kansrijke Start. Van Kerkrade tot Sittard: overal dezelfde inzet.

“Sindsdien werken we met één gezamenlijke pot geld en één algemene projectcoördinator. Het aanbod is overal gelijk, en daarmee werk je ook aan gelijke kansen. Kinderen en ouders krijgen hetzelfde aanbod, ongeacht waar ze wonen. De basis moet gelijk zijn. Het mag niet uitmaken waar je wieg staat, waar je naar school gaat, werkt of ontspant.”

Hulp bij zindelijkheid

Een recent succes is een project rond zindelijkheid. Ook hier ligt de ambitie bij het voorkómen van gezondheidsachterstanden. Sommige kinderen bleken niet door te stromen naar de basisschool omdat ze nog niet zindelijk waren en begonnen zo achter te lopen.

“Dat wilden we oplossen. Alle kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen, afvalverwerkers (want luiers zorgen voor een groeiende afvalberg en hoge kosten), én bibliotheken zijn aangehaakt. Het onderwerp is nu herkenbaar en bespreekbaar. Recent hebben we pakketten samengesteld met daarin pedagogische boeken over zindelijkheid. In combinatie met een speciaal ontwikkelde app kunnen jonge ouders een stappenplan volgen.

“Ouders zijn erg enthousiast en hebben vertrouwen in de methode, mede omdat consultatiebureaus het ook aanraden. Online loopt de informatie uiteen, wij scheppen zo duidelijkheid. Ondertussen zijn er al 1500 van deze pakketten uitgegeven.”

“Het lijkt misschien iets kleins, maar ouders zijn druk en zindelijkheid wordt regelmatig vooruitgeschoven tijdens de opvoeding. Ze zijn blij met onze handreiking. Consultatiebureaus kunnen ouders adviseren om ermee aan de slag te gaan, en ook in de bibliotheek ligt een folder. We laten het op meerdere momenten en plekken terugkomen, in alle zestien gemeenten.”

Bekijk hier de Handreiking Knooppunt Kansrijke Start van Trendbreuk

Buiten spelen

Hulst ziet steeds minder kinderen buiten spelen. Daardoor holt hun conditie achteruit, en worden hun ogen slechter. Bovendien kunnen kinderen risico’s zo minder goed inschatten, zo stelt Hulst. “Daarom zijn we in gesprek met ambtenaren ruimtelijke ordening, sportorganisaties, scholen én ouders. We leren hun dat het goed is als kinderen spelen en vallen.

“Ook opvanglocaties en scholen stimuleren we om vaker naar buiten te gaan. Regenjasjes kopen helpt bijvoorbeeld, dan kan het bij elk weertype. We brengen buitenspelen onder de aandacht binnen trajecten voor een gezonde leefomgeving. Obesitas, visusproblemen, maar ook vroege hart- en vaatziekten zijn zo te voorkomen.”

Doorpakken na duizend dagen

“Rond de eerste duizend dagen van een kind kun je snel een coalitie bouwen met allerlei soorten organisaties”, vervolgt Hulst. “Het is een bekende pijler. Maar wij stoppen niet na die duizend dagen. We willen daarna doorpakken: bij de opvang, het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. Verderop richten we ons op werk en wonen.

“Als je de goede dingen uit de start van het leven wilt meenemen, moet je daarna met scholen in gesprek. Bij IZA en GALA zit het onderwijs niet aan tafel. Bij ons wel. Ons vertrekpunt is de leefwereld van kinderen. Dan ga je vanzelf domeinoverstijgend denken en verbinden.”

Taal- en gezondheidsvaardigheden

Trendbreuk richt zich ook sterk op taal- en gezondheidsvaardigheden. De gedachte is dat mensen zich daarmee redden in de maatschappij. “In de eerste duizend dagen is er weinig aandacht voor taalontwikkeling. Zelfs tijdens de zwangerschap kun je al praten tegen je kind. We willen kinderen een taalrijke start geven. Met een mediagroep in Limburg hebben we afgesproken om aandacht te geven aan praten tegen het ongeboren kind tijdens de zwangerschap. Het gaat ons daarbij om een taalrijke start en uiteindelijk betere gezondheidsvaardigheden.”

Onderdeel van die gezondheidsvaardigheden is het eten van voldoende groente en fruit. Hulst signaleert dat basisscholen nog meer kunnen doen met gezonde voeding. “Na een gezond kinderdagverblijf wil je een doorgaande lijn. Daarom hebben we met alle onderwijs- en opvangpartners gesproken: wat kunnen jullie doen om gezond opgroeien te stimuleren?”

Gezond leren leven

“We hebben een gemeenschappelijke taak en taal ontwikkeld: ‘gezond leren leven’. Dat gaat over bewegen, voeding en mentaal welzijn. We bespreken dit met alle opvangorganisaties en het onderwijs.

“Veel partijen doen al iets, zoals het stimuleren van water drinken. We waarderen dat en laten ze met elkaar uitwisselen. Zo komen leefgewoonten en gelijke kansen op gang. En dat hoeft niet veel geld te kosten. We normaliseren gezond gedrag in heel Zuid-Limburg, van kinderopvang tot kantooromgeving.”

Bekijk ook

Gezond binnenklimaat voorkomt ziektes

Woonbedrijf Eindhoven heeft steeds meer aandacht voor het binnenklimaat van hun woningen, niet in de laatste plaats vanwege de gezondheid van zijn bewoners. "De slechte staat van een woning kan grote gevolgen hebben.”

Elke Brabander drie gezonde levensjaren erbij

Het Brabants Model Positieve Gezondheid zorgt dat er aan de voorkant van beleidsprocessen al ambtelijk wordt gesproken over gezondheidseffecten. “We willen dat Brabanders meer jaren goede gezondheid ervaren.”

Leidse zorprofessionals leren geldzorgen beter herkennen

In de pilot Samen Duurzaam Helpen werkt de stichting Voor Elkaar Leiden aan betere hulp aan mensen met geldzorgen. De stichting stimuleert professionals in zorg en welzijn om geldzorgen te signaleren en door te verwijzen naar haar spreekuur.