Aanpak armoede in Brabant: ‘Haal het taboe weg en creëer ademruimte’

Sandra van Helvoort, armoedeambassadeur bij de gemeente Meijerijstad, en Caren van Donzel, beleidsadviseur publieke gezondheid en projectleider Kansrijke Start bij GGD Hart voor Brabant, bundelen hun krachten in de aanpak van armoede en het versterken van preventie. “In de vroegste fase van het leven is de meeste winst te behalen.”

Vanuit de overtuiging dat de omgeving en financiële positie waarin een kind opgroeit essentieel zijn voor een gezonde toekomst, werken Brabantse gemeenten en de GGD samen in de Ketenaanpak Kansrijke Start.

Sandra van Helvoort beweegt zich als armoedeambassadeur tussen beleid en uitvoering: ze spreekt met inwoners én zit aan beleidstafels, signaleert knelpunten en brengt nieuwe thema’s terug naar de gemeentelijke organisatie. Haar werk beslaat alle leeftijden, van 0 tot 100 jaar, en ze denkt mee op casusniveau wanneer een andere denkwijze nodig is.

Caren van Donzel werkt regionaal, onder andere in Meijerijstad, Maashorst en Boekel, en verbindt domeinen zoals gezondheid, sport en ruimte. Als projectleider Kansrijke Start coördineert en verbindt ze professionals uit de zorg en het sociaal domein om (aanstaande) gezinnen in een kwetsbare situatie een gezonde en kansrijke start te geven. Op het onderwerp armoede weten van Helvoort en van Donzel elkaar makkelijk te vinden.

Bestaanszekerheid: een onderwerp van alle tijden

Iemands financiële situatie, een stabiele basis in het dagelijks leven, gezondheid en gezond opgroeien hangen nauw met elkaar samen. De term “bestaanszekerheid” valt de afgelopen jaren geregeld. “Een onderwerp van alle tijden”, aldus van Helvoort. “Het plopt op rond verkiezingstijd, maar het speelt natuurlijk altijd. De recente energiecrisis maakte armoede opnieuw zichtbaar. Toch lijkt het onderwerp soms weer te verdwijnen.”

Van Donzel vult aan: “Dan krijg je een toeslag, maar het gaat niet om een structurele regeling. Sowieso is de energierekening niet de bron van de problemen.”

Kijk naar de lange termijn

Van Helvoort benadrukt dat armoede op de loer ligt bij grote life events, zoals ontslag of het krijgen van een kind. “Het zijn momenten waarop er veel verandert. Je gaat soms onderuit, of je groeit op in een positie waarin je al minder kansen hebt. Dat is niet zomaar opgelost.

“Ik verbaas me dan ook over de looptijd van sommige pilots. Volgens mij kan je na twee jaar nog geen goede conclusies trekken over verbeteringen. Kijk naar de lange termijn. We moeten ook af van het idee dat leven in armoede iemands eigen schuld is. Structurele ondersteuning is nodig. Gelukkig is het programma Kansrijke Start blijvend.”

Samenwerking medisch en sociaal domein

De eerste duizend dagen van een kind zijn cruciaal voor een gezonde start, benadrukken Van Donzel en Van Helvoort. Volgens Van Donzel begint het al voor de zwangerschap: “Als je als (toekomstige) ouder geen bestaanszekerheid kent, ontstaat early life stress die de gezondheid, emotionele ontwikkeling en cognitieve groei van het kind beïnvloeden.”

Armoede is daarbij een belangrijke factor. Van Helvoort: “Een dak boven het hoofd en een liefdevolle omgeving zijn essentieel. Laatst belde een verloskundige over een vrouw met financiële zorgen. Samen hebben we gekeken naar schuldhulpverlening en passende zorg voor haar kind. Praktische ondersteuning is dan erg belangrijk. Van de aanschaf van een goed bedje tot tips over borstvoeding. Zo nemen we stress weg. Het is essentieel dat een verloskundige in zo’n situatie met ons belt.”

Taboe doorbreken

Van Helvoort: “Er was veel schaamte: Er komt een kind en ik heb schulden, ze zullen me wel een slechte moeder vinden. Door het gesprek open te voeren ontstaat ademruimte. Je doorbreekt het taboe.”

Toch blijft het precair, merkt van Donzel op: “Hoe maak je het bespreekbaar zonder vertrouwen te verliezen? We gebruiken dit soort voorbeelden om andere professionals, bijvoorbeeld in het onderwijs en de zorg, bewust te maken. In elke professional die iemand helpt zit potentie voor preventie en vroegsignalering.

“Kansrijke Start is hiervoor een prachtige kapstok. De samenwerking tussen het medisch en het sociaal domein kan nog verder versterkt worden. Bij Kansrijke Start betrekken we ook verloskundigen en de kraamzorg. Dat is uniek.”

Alle betrokken partijen bijeen

De armoedeambassadeur vervult in de gemeente Meijerijstad een verbindende en soms confronterende rol binnen de aanpak van armoede. De ambassadeur roept regelmatig, vaak rond een casus, alle betrokken partijen bijeen en blijft net zo lang aan tafel zitten tot er een oplossing is. Soms is het nodig om de knoop door te hakken, zelfs tegen de eigen organisatie in, maar altijd met gevoel voor evenredigheid en met de steun van het netwerk.

De ambassadeur beweegt zich actief in de wijk: van voedselbankuitgifte tot moskeeën, van koffie-uurtjes tot voorlichting bij de bibliotheek. Door vraag en aanbod te koppelen en professionals warm door te verwijzen bij opgemerkte geldzorgen, blijft het netwerk levendig en toegankelijk aldus van Helvoort. “Afhankelijk van de gemeente is de rol beleidsmatig of uitvoerend; bij Kansrijke Start is de ambassadeur zowel casusgericht als beleidsmatig betrokken, altijd goed geïnformeerd en met oog voor praktische én strategische oplossingen.’’

Kansrijke Start is hét knooppunt voor praktijk en beleid

“Armoede en een goede gezondheid zijn intergenerationeel. In navolging van mijn hulp verbeteren levens op lange termijn”, vertelt van Helvoort. “Jongeren zijn de ouders van de toekomst en dat besef helpt me om het werk in een breder perspectief te plaatsen. Het is het meest efficiënt om in te zetten op de gezondheid in de vroegste fase van het leven. Daar is de meeste winst te behalen.”

Van Helvoort benadrukt dat een gezonde start op alle vlakken iets oplevert, maar waarschuwt ook: “We moeten geen bedragen gaan koppelen aan een mensenleven.” Binnen de coalitie Kansrijke Start brengt ambassadeur van Helvoort signalen terug uit de praktijk. Ze heeft een routekaart opgesteld voor professionals, zodat die beter kunnen doorverwijzen.

“Hoe kunnen we het elkaar makkelijker maken?” vraagt ze zich af. “We willen niet apart werken, geen dingen dubbel doen.” Ook kinderdagverblijven en peuterspeelzalen staan op de radar van Kansrijke Start. “De coalitie fungeert echt als knooppunt waar praktijk en beleid samenkomen.”

Bekijk ook

Programma Trendbreuk tegen gezondheidsachterstanden in Zuid-Limburg

Zuid-Limburg kampt al jarenlang met een hardnekkige gezondheidsachterstand. Programmamanager van Trendbreuk Marjon Hulst wil gezonde gewoonten normaliseren, van kinderopvang tot kantooromgeving.

De huisarts als spil om tot waardegedreven zorg te komen

Met het gedachtegoed van PlusPraktijken hebben de huisartsen in Oostelijk Zuid-Limburg een doorbraak bereikt om te komen tot waardeggedreven zorg voor hun patiënten.

Elke Brabander drie gezonde levensjaren erbij in 2030

Het Brabants Model Positieve Gezondheid zorgt dat er aan de voorkant van beleidsprocessen al ambtelijk wordt gesproken over gezondheidseffecten."We willen dat Brabanders meer jaren goede gezondheid ervaren."